Tonke Dragt – De brief voor de koning

Het was even wennen. En toch was het zeker de moeite waard. De brief voor de koning werd lang voor ik geboren werd geschreven (in 1962) en toch had ik er tot begin van dit jaar nooit van gehoord. Maar toen ik mijn dochter van 11 vroeg of zij het genoemde boek misschien uit de bibliotheek mee wilde nemen merkte zij snerend op: “maar dat ben ik op school ook aan het lezen”. Ik mompelde maar zoiets als dat je dat wel eens hebt hè; dat je achterloopt…

Ondertussen wist ik dus wel dat ik met een vrij tijdloos boek te maken zou krijgen. Had ik het maar eerder gekend! Nu was het een onderhoudend en boeiend verhaal (ik lees niet alle boeken tot en met de laaste bladzijde; De brief voor de koning las ik wel helemaal uit), maar meeslepend vond ik het niet (meer). Ik weet zeker dat ik dat als jongen wel gehad zou hebben en ik heb dus meermalen verzucht dat ik dit boek (deze schrijver) eerder had moeten kennen. Zoals ik veel heb gemist, is dit verhaal in die tijd ook aan mij voorbij gegaan. Ach, je kunt niet alles hebben en ook nog dingen tegoed houden. En dat is misschien maar goed ook.

Het verhaal kan eigenlijk heel kort worden samengevat. Tiuri (een adolescente schildknaap die een dag later tot ridder geslagen zou worden), zoon van Tiuri, krijgt een opdracht van een stervende zwarte ridder. Rode ruiters (die de zwarte ridder hebben vermoord) willen niet dat die opdracht succesvol wordt uitgevoerd. Zij bedreigen Tiuri en willen ook hem doden, maar grauwe ridders, Menaures, Piak en vele anderen helpen hem om de opdracht toch uit te kunnen voeren. Eind goed; al goed.

Als jongen zou ik het een fantastisch jongensboek gevonden hebben, maar als volwassene vond ik het verhaal te af om echt interessant te kunnen zijn. Dat zegt niet dat ik er spijt van heb dat ik het boek gelezen heb. Het zegt wel dat ik liever een dieper boek gelezen had. Maar – zoals ik eerder op deze plek heb verzucht: zoveel echt interessante literatuur is er in Nederland (vertaald of niet) ook weer niet te krijgen. Ik doe het dus maar met wat er is en geniet van de juweeltjes die soms op mijn pad komen. Niet alleen kunst is blijkbaar 80% zweet en 20% inpiratie (vertaald naar de literatuur: 80% onderhoudende en 20% echte literatuur; zie mijn blog over de kenmerken die een boek voor mij tot literatuur maken).

De brief voor de koning werd me aangereikt door Willem Jan Otten in zijn nieuwste boek Onze lieve vrouwe van de schemering. Dat vind ik opmerkelijk, omdat ik het werk van Otten als verrijkend en verdiepend ervaar en enorm geniet van de films die hij me eerder aanreikte. Zo noemt hij de film Crash in één adem met het boek van Tonke Dragt. Nu bijna 5 jaar geleden bezocht ik bij het Delftse dispuut van de C.S.F.R. een lezing, waarvoor het bestuur Willem Jan Otten had uitgenodigd. Otten had Crash toen net met een aantal studenten gezien. De liefde, waarmee hij toen vertelde over die film, bracht mij ertoe om de film ook te gaan kijken. Otten weet wat mooi is.

Sinds ik blog vouw ik ezelsoren in mijn boeken om interessante passages terug te kunnen vinden. Dat heb ik ook in dit boek gedaan; onder andere bij de hoofdstukken, waarin Otten verwijst naar Tonke Dragt en Crash. In die hoofdstukken werkt Otten een kenmerk van literatuur uit dat voor hem bepalend is voor goede verhalen (let wel: voor hem maakt het niet zo heel veel uit of dat verhaal in een film of in een boek wordt verteld). Otten vindt dat een verhaal de lezer als vanzelf aan moet zetten om de beweging de hoofdpersoon in te maken (zie mijn tweede kenmerk van literatuur in de hierboven gerefereerde blog). Als je een goed verhaal leest of bekijkt – vindt Otten – word je als het ware een verhaalpersoon (meestal de hoofdpersoon). Uit de omschrijving van Otten maak ik op dat die beweging het inleven in een verhaallijn of -persoon ontstijgt. Je ziet en beleeft het verhaal als het ware vanuit deze tijdelijke persoonlijkheid.

Ik kan me voorstellen dat ik De brief voor de koning als tiener zo gelezen zou hebben; dat ik me destijds Tiuri gevoeld zou hebben. Nu gebeurde dat niet meer. Nu bleef ik een buitenstaander (hoewel een collega me vertelde dat zij het boek van Tonke Dragt niet meer durft te lezen, omdat zij die beweging Tiuri in recent nog wel gemaakt had). Zo universeel is het blijkbaar dus allemaal niet; dat gelees van literatuur. Niet alleen Otten, maar ook een collega maakten de geschetste beweging en voor mij bleef het een aardig verhaal. Hoe steekt het allemaal wel in elkaar dan? Want andersom gebeurt dat ook wel eens. Ik blijf dan verpletterd achter na het lezen van een boek (Contrapunt) of het bekijken van een film (Warriors), maar anderen kunnen dat dan niet met mij meemaken. Zal het standpunt van het expressionisme (de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie) dan toch kloppen?

Vrienden, schrijvers en recensenten brengen me vaak op goede ideeën. Soms kan dat leiden tot een fikse teleurstelling. The Limits of Control bekeek ik bijvoorbeeld, omdat die film in een recensie in Trouw werd aangeprezen. En The Loneliness of the Long Distance Runner (uitgebracht in 1962; toeval bestaat niet?) bekeek ik naar aanleiding van uitdrukkelijke verwijzingen naar deze film in een boek van Pascal Mercier. Toch blijf ik graag naar anderen luisteren. Zij brengen me steeds op nieuwe ideeën en soms zit daar een fantastisch pareltje tussen (zoals de literatuur van Otten zelf dat is; niet in het minst tussen deze in Onze lieve vrouwe van de schemering samengebrachte essays). Hoewel ik soms spijt heb van een speciefieke film die ik bekijk of van een boek dat ik lees, levert deze strategie me over het geheel genomen een breed scala aan nieuw te verkennen paden op die me scherp houden en mijn leven verrijken.