Leon de Winter – Het recht op terugkeer

Hoewel je nauwelijks om de gelijkenis met een vroeg schilderij van Dali heenkunt (van zijn vrouw Gaia), gaat het in dit boek natuurlijk niet om de voorzijde alleen. Waar gaat het dan wel om?

Voor mij gaat het sinds ik voor het eerst Leon de Winter las natuurlijk om de vraag of hier sprake is van literatuur of niet. In eerste instantie (na lezing van ‘De ruimte van Sokolov’) dacht ik die vraag positief te moeten beantwoorden, maar hoe meer ik las van De Winter (vooral zijn latere werk) hoe meer ik aan die vaststelling begon te twijfelen. Toegegeven: net als bij alle eerdere boeken van De Winter heeft hij met dit boek opnieuw een page turner geschreven. Dat lijkt zijn handelsmerk, maar – hoewel het boek het niveau van een en-toen-en-toen-en-toen duidelijk ontstijgt – schrijft Leon de Winter literatuur?

Om die vraag te beantwoorden zou ik literatuur eerst moeten definiëren en eerlijk gezegd heb ik me niet verdiept in de defnities die anderen daaraan geven. Laat ik het daarom in dit stukje houden bij de subjectieve beschrijving van wat ik onder literatuur versta.

Wanneer is lektuur voor mij literatuur?

1. Als er in het boek of verhaal verschillende verhaallijnen zijn te onderkennen die eventueel kunstig met elkaar worden verweven tot een compleet beeld.
2. Die verhaallijn(en) moeten in het dagelijkse leven inpasbaar zijn. Hoewel Narnia op die manier natuurlijk buiten de boot valt (er zijn uitzonderingen op de regel!), moet ik mezelf als toeschouwer in het verhaal in kunnen leven; me er liefst in herkennen.
3. En dan nu het meest onderscheidende kenmerk voor literatuur (nog steeds wat mij betreft): ik moet kunnen genieten van de taal; de gebruikte taal moet schoon zijn; ik moet erin op kunnen gaan; het moet de mooie tonen in mijn hart kunnen raken; een paar bladzijden op een avond moeten me laten genieten van wat er allemaal met taal kan.
4. En tenslotte: het verhaal moet zich op een niveau bewegen, waar het de concreetheid van het dagelijkse bestaan ontstijgt. Ik wil graag leren. Ik wil ezelsoren kunnen leggen waar het echt interessant wordt en nalezing behoeft.

Ezelsoren heb ik niet gelegd in dit boek van Leon de Winter. De politieke mening van Leon de Winter vind ik wel interessant, maar niet interessant genoeg om terug te kunnen bladeren. Bovendien heb ik me regelmatig geërgerd aan het gemak waarmee Leon de Winter de schoonheid van taal weet te vermijden. Het en-toen-gehalte van het boek is te hoog. En tenslotte: hoewel het verhaal je meesleept en je bladzijde na bladzijde blijft omslaan naar de ontknoping, zijn de wendingen in het verhaal te toevallig om waar te kunnen zijn.

Heeft Leon de Winter afgedaan? Nee! Hoewel de lering bij hem niet samengaat met het vermaak, is dat vermaak toch groot genoeg om steeds opnieuw aan een goed boek van Leon de Winter te willen beginnen. Het recht op terugkeer is niet zijn sterkste boek (God’s Gym en De ruimte van Sokolov ontroeren bijvoorbeeld meer dan dit boek), maar de man die twijfelt of hij de man die zijn kind (met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid) heeft gedood, wel kan doden is magnifiek beschreven. Zoals De Winter verhaallijnen samenbrengt, zo kan bijna niemand dat.

Toch ben ik blij met schrijvers als Anna Enquist (Contrapunt) of Van der Heijden (in Schervengericht het verhaal over De eenzaamste 20 minuten uit de geschiedenis van de mensheid) die schoonheid, verhaallijnen en boodschap zodanig bij elkaar brengen dat je nog steeds bladzijde na bladzijde omslaat om ervan te genieten tot de laatste druppel. Zo bezien blijft er natuurlijk niet zo heel veel literatuur meer over, want bijvoorbeeld al het andere dat ik van Van der Heijden heb gelezen lijkt natuurlijk nergens naar.