Het uiterst smalle pad van de liefde (Vonne van der Meer)

Vonne van der Meer, Het smalle pad van de liefde

Alweer 5 jaar geleden las ik Zondagavond‘ van Vonne van der Meer. Ik was er enthousiast over; omdat Van der Meer in staat was om bij de dood als grens tussen leven en … (ja, wat eigenlijk?) betekenis te geven die waarde toe kan voegen voor degene die het verhaal leest. Je beweegt in dat boek als het ware – zoals haar man Willem Jan Otten dat zo mooi kan zeggen – de stervende hoofdpersoon in en bekijkt het leven ook eens door zijn bril.

In haar nieuwste boek Het smalle pad van de liefde‘ lukt haar dat net iets minder en recensenten vallen daarover; las ik in een artikel van Enny de Bruijn in Wapenveld; ‘Vonne van der Meer in de spiegel van de media‘. Maar Enny de Bruijn volgt in haar artikel net iets te kritiekloos Rob Schouten in Trouw (en andere critici); vind ik. Volgens mij is er meer aan de hand dan alleen maar dat Van der Meer net iets meer haar best zou moeten doen om de deus ex machina van de bekering van haar hoofdpersoon meer inleefbaar te maken. Misschien vragen Rob en Enny daarmee wel om een contradictio in terminis; wat fundamenteel iets anders is dan een paradox die inleefbaar gemaakt kan worden; waarover je dus een roman kunt schrijven.

Maar laat ik bij het begin beginnen. Van der Meer heeft met ‘Het smalle pad van de liefde‘ een verhaal geschreven dat boeit. Je denkt meerdere malen – bij elke stap die May van dat smalle pad weg doet: ‘doe het niet!’. En tegelijkertijd besef je dat het wel noodlot lijkt; dat het bijna niet anders kan; dat het om bovennatuurlijk krachten vraagt om bij dat smalle pad te blijven; in haar geval. Ja, ik heb me meerdere malen in May ingeleefd dus. Knap vind ik dat. En de dood van zijn zoon Björn van twee jaar oud blijft – zoals Floris het verzwijgt – lang onuitgesproken onder het verhaal rondzwerven; z’n eigen leven leiden; precies passend bij hoe het werkelijk gegaan zou kunnen zijn, als ik m’n zoon verloren zou hebben; zoals Van der Heijden z’n zoon Tonio ook niet meer tot leven krijgt door erover te vertellen; over Tonio, maar niet meer met Tonio.

Ze gaan vreemd dus; May en Floris. En je voelt in de lucht hangen dat het niet goed gaat; zoals Françoice, de bedrogene het voelde: “Toen Françoise in haar nieuwe outfit het terras opliep, viel er een verlegen stilte. Een hunkerend jurkje, meer viel er niet over te zeggen. Als Lucie [haar tienerdochter] het had gekocht, zou je denken: ontroerend, het meisje ontdekt haar vrouwelijkheid, experimenteert wat en slaat de plank dus ook wel eens mis, maar gedragen door een ruim veertigjarige maakte de jurk een desperate indruk‘. Je voelt overigens ook dat het moet breken…

Teruggekomen in Holland probeert May het normale leven weer op te pakken, maar dat gaat natuurlijk niet vanzelf, want muisjes hebben meestal een staart; zo gaat dat. En dan komt er zomaar ruimte voor een deus ex machina die van nature uit de lucht komt vallen. En daarin ben ik het met de critici best wel eens; dan nodigt het verhaal ineens niet meer uit om May in te bewegen en kabbelt het verhaaltje verder door tot het schitterende einde; dat ik niet aan zag komen. En juist daarom vind ik het boek van Van der Meer weliswaar niet ijzersterk, maar toch boeiend geschreven. Maar dat moet ik uitleggen.

Recensenten zijn negatief over dit nieuwe boek van Van der Meer; zei ik daarnet al. Maar waarom? Ik kan me niet anders voorstellen dan dat het anti-religieuze kift moet zijn. Waarom denk ik dat?

  1. Van der Meer brengt halverwege haar boek haarfijn, pijnlijk, maar genuanceerd aan de oppervlakte wat velen nog steeds niet beseffen: dat ietsisme, atheïsme en agnosticisme geen antwoord hebben bij de grensvragen van dit leven; dat kinderen daar gevoel voor hebben en verder zoeken; en dat de volwassenen daar met lege handen bij staan te kijken; handelingsverlegen. Daar hebben Rob Schouten e.a. het natuurlijk niet over, maar hier zou de eerste kiem voor hun kritiek kunnen liggen.
  2. De periode na terugkomst in Holland is eigenlijk helemaal geen religieuze periode, zoals Schouten veronderstelt in zijn kritiek; dat lijkt me één groot misverstand. Ik zou die periode karakteriseren als een depressieve periode, waarin May ontdekt wat zij veroorzaakt heeft door haar keuzes; een periode met een grijze sluier. Nogal wiedes dat het op zo’n moment niet lukt om May in te bewegen! Dat wilde ik helemaal niet en zij zou het in het echte leven ook niet gewild hebben; dat ik dichter bij haar zou komen dan nu in dit boek mogelijk was! Ik bewaarde zelf ook afstand tot die May; om mezelf te beschermen. Dat heeft helemaal niets met geloof en religie te maken. Mij lijkt dat niet meer dan een psychologisch verklaarbaar verschijnsel; zoals het in het dagelijks leven telkens opnieuw gebeurt.
  3. En nu komt de klap op de vuurpijl, want de zurigheid van de atheïstische, ietsistische en agnosticistische recensenten is volgens mij niets meer of minder dan bekrompen angst voor het alledaagse van het geloof. Geloof gaat bijna nooit gepaard met een hand (van God) op je schouder, een hemeltergende en tenenkrommende twijfelperiode, een genezende hand die zich naar mensen uitstrekt of een andere bevindelijk ervaring met God. Het kan zomaar iedereen – ook een ietsist, atheïst of agnost – overkomen dat hij in God leert geloven, omdat hij er niet meer omheen kan; onberedeneerd; alledaags; kabbelend bijna; helemaal niet spannend; maar wel onvermijdelijk. En dat is exact wat ik hier teruglees; hoewel ik de deus ex machina uiteindelijk niet aan zag komen. En eerlijk gezegd; zo christelijk eindigt dat verhaal nou ook weer niet; wel onverwacht; maar niet onwerkelijk.

De saaiheid die de recensenten constateren is dus heel verklaarbaar. Want de spanning die zij missen is niet wat ik na Paulus’ bekering miste in het boek van Johnny Cash (in zijn ‘De man in het wit‘). Ik denk dat hier iets anders aan de hand is; dat zij juist door de bril die zij dragen over het hoofd zien dat niet de non, maar May zelf ons op afstand houdt; zoals dat in het dagelijkse leven ook zou gaan; en we voelen ons machteloos. Door hun bekrompen angst verwarren de recensenten vermeende afwezigheid van spanning en kwaliteit met geloofwaardigheid, want stel je voor dat God op die manier ook in hun leven zou komen; daar moet je toch niet aan denken!

Dat gezegd hebbend vraag ik me alsnog af wat Otten hierover zou zeggen. Want hoewel May ons in het dagelijks leven ook op afstand zou houden; die beweging de hoofdpersoon in maakt voor Otten dat een verhaal ertoe doet; om het in Heideggers woorden uit te drukken: dat ik me in het verhaal geworpen voel; onvermijdelijk; onstuitbaar; niet meer tegen te houden. De intrinsieke zurigheid van de recensenten maakt dat ze hun vinger toevallig toch op de zere plek hebben gelegd; dat het inderdaad niet het spannendste gedeelte is; dat stuk onderweg naar de bekering; dat het beter zou kunnen. Maar dat heeft niets te maken met de paradox die Enny de Bruijn uiteindelijk met Rob Schouten overneemt als criterium voor geloof.

Dat ik bij dit gedeelte van het boek mijn aandacht verlies heeft niets met een paradox te maken. Daarvoor ligt een andere verklaring volgens mij veel meer voor de hand: dat het vakmanschap van Van der Meer hier net iets minder uit de verf komt. Misschien moet ze het hier doen met verhalen van anderen en is het haar zelf (nog) niet gelukt om tijdens het schrijven de beweging haar eigen hoofdpersoon in te kunnen maken. Misschien had Vonne van der Meer nog net iets beter haar best moeten doen om zich in te leven in het uiterst explosieve mengsel van schuld en depressiviteit. Ze kan dat wel; heeft ze voor mij bewezen in haar boek ‘Zondagavond‘. Hier is dat net iets minder gelukt. Het zij zo. Als geheel vond ik ‘Het smalle pad van de liefde‘ waardevol. Ik moest net iets meer mijn best doen om me voor te stellen wat May terug in Holland meemaakt. Maar verdriet, schuld en overspel in het eerste gedeelte van het boek en de ontknoping aan het slot maken dat meer dan goed voor mij.

Lezen dus, dat boek.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.