De grote verwarring

Deze blog werd ook gepubliceerd op MozaïekBlog, een site van KOKBoekencentrum.

‘De grote verwarring‘ had als titel de lading van ‘Twee broers en een meisje met geel haar‘ van Gert-Jan Segers beter gedekt, maar het had minder geïntrigeerd. Want hoewel het in het boek ook nog gaat over een Egyptische baba, mama, Mohammed, Hany en de vader en moeder van Edith (een meisje met geel haar), gaat het toch vooral om de draaikolk van gebeurtenissen die Sameh tussen zijn broer Magdy en Edith heen en weer slingert. Hij houdt van hen allebei, neemt de ellende van de hele wereld op zijn schouders, maar begint te beseffen dat hij daarvoor de kracht helemaal niet heeft.

De één – zijn broer Magdy – vervalt in het ene uiterste: van wereldwijze arbeider in werkeloze en boete doende vrome moslim-fundamentalist. De ander – het westerse meisje met geel haar Edith – verkent de Egyptische cultuur als buitenstaander en verbaast zich; wat omslaat in woede en angst, als een Egyptenaar en een aantal andere fundamentalisten zich op 9/11 middels een vliegtuig toegang denken te verschaffen tot eeuwige heerlijkheid; ten koste van duizenden doden, waar een oom van Edith er één van is.

Als Nederlandse literatuur is dit boek een wat vreemde eend in de bijt. Het lijkt allemaal te snel te kantelen. Magdy lijkt wel erg snel over te stappen naar het fundamentalisme, maar dat wordt invoelbaar door de aard van zijn zonde (laat ik het zo zeggen: ik kan het me voorstellen). Maar waarom de vader van Edith opeens besluit om terug te gaan naar Amerika? En waarom Edith zo redeloos kwaad wordt op die jongens die misschien niet eens iets gezegd hebben?

Het zal eraan liggen dat het in Nederland niet zo heet is als in Egypte; dat we in Nederland niet zo gewend zijn aan het ontplofbare gehalte dat het duidelijkst tot uitdrukking komt in het verkeer van dat land (zeer uitgebreid en daardoor inleefbaar beschreven); en in het gevoel van Sameh dat als hij ‘… een mitrailleur had gehad, [hij] hem aan flarden had geschoten“. Hoewel dat met Alphen a.d. Rijn deze week toch weer erg dichtbij kwam, kan ik me als gemiddelde Nederlander niets voorstellen bij dat gevoel. Hoe kort m’n lontje in het verkeer soms ook kan zijn: dit snap ik echt niet; alleen maar omdat iemand iets zegt wat Sameh niet aanstaat? Daar schrik ik van; van dat ene zinnetje. Dat maakt me wakker. Oh ja; een andere cultuur. En dat maakte me nieuwsgierig.

En dat is best de kracht van het boek. Anders dan in ‘Overwinteren‘ (een eerder boek van Segers dat ik in een blog over het boek van Franca Treur (oud-lid van hetzelfde studentendispuut als Segers) in één zin afschreef als een eendagsvlieg) zit er best kracht en vaart in dit boek. Die vaart raakt er even uit, als de verhalen van Magdy, Sameh, baba, Edith en haar vader op 9/11 breed worden uitgemeten (dat had sterker en verhalender gekund), maar het einde is gelukkig weer de grote verwarring nabij.

Alles bij elkaar genomen is het best de moeite waarde om ‘Twee broers en een meisje met geel haar‘ te lezen. Het geeft een kijkje in de cultuur van een redelijk verwesterd moslimland als Egypte (hoewel Segers het verhaal natuurlijk niet als autochtoon kan beschrijven, kan hij het verhaal toch vanuit een jarenlange ervaring in Egypte vertellen). Meer nog dan het leven van Edith (half Amerikaans; nog zo’n cultuur die ik maar niet wil begrijpen), krijgen de karakters van Magdy en Sameh best diepte en met name de onzekerheid van Sameh komt goed uit de verf. Je wordt op z’n Willem-Jan Ottens met name het leven van Sameh ingezogen en beleeft zijn keuzes intenser dan in een oppervlakkig verhaal.

Verwarring is misschien nog niet eens het echt goede woord voor dit boek. Een woord als uitzichtloosheid zou nog beter passen; voor zover het de levens van Sameh, Magdy, hun vader en moeder en de gehele Egyptische cultuur betreft; als we Segers mogen geloven; anno 2001. En daarin blijkt hij gelukkig ongelijk gehad te hebben. Hoewel de toekomstpartij (waar het in het boek van Segers veelvuldig over gaat als enige hoop voor Sameh en waaraan hij toch ook weer begint te twijfelen) nergens meer terug te vinden is in de annalen over de witte revolutie in Egypte, heeft het volk zich dan toch eindelijk verzet tegen Mubarak (die juist vandaag na verhoor met een hartaanval werd opgenomen in het ziekenhuis). Soms wordt fictie toch weer ingehaald door de dagelijkse realiteit.

Het moet een bizarre ervaring zijn geweest om 9/11 vanuit Egypte te beleven. Dat Segers zo’n ingrijpende gebeurtenis heeft verwerkt in een boek? Dat mag hij van mij vaker doen. En als zijn volgende boek dan net zoveel beter zou zijn dan dit boek is dan zijn vorige, dan belooft dat nog veel te worden…